View source for Guairne


{| class="wikitable float-right"
! Guairne
! Cineál 
! Cáithnín (samplaí)
|-
|align="center" |<math>0</math>
|[[Bósón]]
|[[Bósón Higgs]]
|-
|align="center" |<math>\tfrac{1}{2} \hbar </math>
|[[Feirmíón]]
|[[Leictreon]], [[Neoidríonó]], [[Cuarc|Cuairc]]
|-
|align="center" |<math>1 \hbar</math>
|[[Bósón tomhais|Bósón]]
|[[Fótón]], [[Glúón]], [[W-Bósón]] agus [[Z-Bósón]]
|-
|align="center" |<math>\tfrac{3}{2} \hbar</math>
|[[Feirmíón]]
|[[Forshiméadracht|Cáithnín forshiméadrachta]] <small>(hipitéiseach)</small>
|-
|align="center" |<math>2 \hbar</math>
|[[Bósón]]
|[[Graibheatón]] <small>(hipitéiseach)</small>
|}
San [[Meicnic chandamach|fhisic chandamach]] agus i [[fisic cháithníní|bhfisic na mbuncháithníní]], tugtar '''guairne''' ar airí áirithe bhunúsach a bhaineann leis na buncháithníní, leis na cáithníní comhshuite (na [[Hadrón|hadróin]]) agus le [[Núicléas adamhach|núicléis]] na [[adamh|n-adamh]]. Leis an nguairne a dhéanamh níos intuigthe ag an neamh-shaineolaí, is minic a deirtear gurb ionann é, ar bhealach, agus an buncháithnín a bheith ag casadh timpeall ar a ais, ach is gá cuimhne a choinneáil air nach bhfuil ann ach simpliú garbh. Thar aon rud eile tá sé tábhachtach a thuiscint nach ionann dlíthe an nádúir ar an micrileibhéal agus ar an macraileibhéal, agus dá réir sin, nach ionann an mhatamaitic a úsáidtear le cur síos a thabhairt ar an nguairne agus ar rothlú na réad macrascópach.

Tá an chandamuimhir guairne chéanna ag na buncháithníní go léir den chineál chéanna, agus is cuid thábhachtach é luach na candamuimhreach seo de staid chandamach an cháithnín. Tá baint ag guairne na [[leictreon]], de réir theoirim na staitisticí guairne, le prionsabal eisiaimh [[Wolfgang Pauli]], agus sa deireadh, is toradh don phrionsabal sin é an dóigh a bhfuil na [[dúil cheimiceach|dúile ceimiceacha]] ag teacht sna sálaí ag a chéile i d[[tábla peiriadach]] na ndúl. Céim saoirse intreach thábhachtach é treo guairne an bhuncháithnín, agus ar mhaithe leis an ngiorracht tugtar guairne ar an treo guairne freisin go minic.

Ba é Wolfgang Pauli an chéad [[fisiceoir|fhisiceoir]] a thuig agus a shainmhínigh coincheap na guairne, cé nár cheap sé téarma ar leith le tagairt dó. Sa bhliain 1925, mhol [[Ralph Kronig]], [[George Uhlenbeck]] agus [[Samuel Goudsmit]] go ndealrófaí an ghuairne le rothlú an bhuncháithnín ar a ais féin. Ba é Pauli a d'oibrigh amach an taobh matamaiticiúil den scéal sa bhliain 1927. Sa bhliain 1928, leag [[Paul Dirac]] amach a chandam-mheicnic choibhneasaíoch, agus páirt lárnach ag coincheap na guairne inti.

Tá dhá chineál móiminteam uilleach sa chandam-mheicnic: an móiminteam uilleach fithiseach, nach bhfuil ann go bunúsach ach ginearálú agus fairsingiú nádúrtha ar an móiminteam uilleach san fhisic chlasaiceach (L=r×p), agus an ghuairne, nach bhfuil cosúil le haon rud san fhisic chlasaiceach. Ós cineál móiminteam uilleach í an ghuairne, tá na toisí céanna aici agus ag an móiminteam uilleach, is é sin, J•s sna haonaid SI. Ní úsáidtear na haonaid SI le luach na guairne a thabhairt. Ina áit sin, úsáidtear ''ħ'', an leagan laghdaithe de [[Tairiseach Planck|thairiseach Planck]], mar aonad, agus ní scríobhtar an tairiseach sin féin amach - ní thugtar ach uimhir gan aonad, arb í an t-iolraí faoina bhfuil an tairiseach sin méadaithe.

[[Catagóir:Fisic]]